MARKO LOPUŠINA

Feljton

SRBI MASONI OSVOJILI AMERIKU

• U stvaranju srpske kolonije pored ruskih i srpskih pravoslavaca u SAD veliku ulogu su imali i članovi Bratstva slobodnih zidara Đorđe Šagić, Mihailo Pupin, Nikola Tesla, Nikolaj Velimirović, David Vujić, Milan Panić, Nikola Lončar,

Piše: Dr Marko Lopušina

U stvaranju prve srpske kolonije u Americi najvažniju ulogu imali su pravoslavni sveštenici i visoki srpski intelektualci, ali mnogi od njih i slobodni zidari. Od znamenitih Srba u Americi i rasejanju masoni su bili i prvi srski doseljenik Đorđe Šagić, alijas Džordž Fišer, profesor Mihailo Pupin, i Nikola Tesla, i vladika Nikolaj Velimirović, i mitrpolit Hristofer, i pisac Jovan Dučić, i ambasador Konstantin Fotić, i političari Slobodan Jovanović, i Milan Gavrilović, koji doduše nisu mnogo zalazili u SAD.

Nemački agent Danilo Gregorić je u prigodnoj knjizi „Samoubistvo Jugoslavije“ (1942) ukazao na Jovanovića kao na glavnu opasnost za nesmetano ostvarivanje nemačkih osvajačkih planova na Balkanu: „Slobodan Jovanović – glava i veliki čovek masonerije, ubeđeni demokrata, republikanac i jakobinac – sedeo je u pozadini, sakriven i zaštićen svojom naukom. Nikada nije istupao kao aktivni političar, iako je stalno vladao celim slobodnim zidarstvom Srbije“.

Lideri SNO, dr Uroš Seferović i dr Rajko Tomović, prvak Srpskog narodnog saveza Rade Stojanović alijas Bob Stoun, i mnogi drugi intelektualci, oficiri i ministri, bili su slobodni zidari.

U svakom slučaju, radi se o društvenoj eliti, i srpskoj, i američkoj.

Ima dokaza da je i pionir našeg iseljeništva, čovek koji je zvanično 1815. ubeležen kao prvi srpski doseljenik, Đorđe Šagić, bio slobodni zidar. Dok je boravio 1825. godine u Meksiku i Teksasu, koji je u to vreme bio deo meksičke države, Šagić je osnovao prvu masonsku ložu Yorkions. Neki Srbi čak smatraju da je Đorđe Šagić, alijas Džordž Fišer, poslat u SAD iz Nemačke da širi slobodno zidarstvo.

Ovaj Srbin je masonske lože formirao i u Panami i u Kaliforniji, dok su još bile deo Meksika. A kada je Teksas izborio nezavisnost, Šagić je u leto 1848. zajedno sa Edvinom Murom iz teksaške mornarice, putovao u Vašington, kao predstavnik Velike masonske lože Teksasa.

Slobodni zidari bili su kralj Petar I Karađorđević Ujedinitelj, njegov sin, kralj Aleksandar, ali i unuk kralj Petar II Karađorđević, koji je često posećivao ugledne Srbe i masone u Americi. Mason Stevan V. Nikolić, tvrdi da niko nije uspeo dokumentovano da dokaže da je dinastija Karađorđević masonska.

– Ne zna se gde su i kada srpski kraljevi postali masoni i kojoj loži su pripadali. Za mene je bilo veliko iznenađenje kada sam u Arhivi Velike lože Njujorka pronašao neka vrlo važna dokumenta koja potiču iz Velike lože Jugoslavije pre Drugog svetskog rata i imena Karađorđevića u njima.

Nikolić je bio aktivni član Američke istraživačke lože i mason 32. stepena. Proveo je poslednjih sedam godina istražujući masoneriju i različite forme ezoterične duhovnosti. Njegovi radovi objavljivani su u Londonu, Njujorku i Beogradu. Održao je brojne tribine i seminare o različitim oblicima tradicije i istorije slobodnog zidarstva u Istočnoj Evropi.

Autor je knjige „Kraljevska umetnost – tri veka slobodnog zidarstva“. Prema rečima autora, u pitanju je sažeti priručnik i uvod u slobodno zidarstvo, napisan razumljivo i pristupačan najširem krugu čitalaca.

– Kao slobodnom zidaru, moja osnovna motivacija i težnja je traganje za objektivnom i univerzalnom istinom. Nikada nisam bio zadovoljan odgovorima koji ne ostavljaju prostor za nova pitanja, niti pitanjima koja imaju samo jedan odgovor.

Nikolić je rođen i mladost je proveo u Beogradu, u trouglu između Kalemegdana, Terazija i Dunav stanice. Po najboljoj tradiciji Beogradskog univerziteta, večiti je student škole života. Živi u Njujorku već dve decenije. Kao osnivač i vlasnik firme SN Enterprises Inc. već 10 godina se bavi keteringom i organizacijom različitih dogadjaja u Njujorku. Na listi njegovih klijenata su The Lyric Chamber Music Society of New York, Bush House Foundation, Idaho Night Foundation, National Young Republican Leadership Fund, i mnoge druge značajne organizacije i pojedinci.

U SAD živi i radi oko 4.800 srpskih masona. Slobodni zidari su se kod iseljenih američkih Srba pojavili, prema tvrđenju publiciste Đorđa Kosića iz Milvokija, još 1880. godine. Bilo je to, doduše, 150 godina posle formiranja prve masonske lože u Filadelfiji, odnosno SAD, ali baš u vreme kada su i Srbi u prvim većim talasima dolazili na američki kontinent. U SAD, međutim, Srbi nikada nisu imali, kao kod kuće, svoju nacionalnu ložu, već su samo kao pojedinci bili pripadnici raznih američkih loža. Za razliku od evropskih masona, koji se strogo drže principa tajnosti, američki slobodni zidari su skloni da javno promovišu svoju religiju.

Čak 14 američkih predsednika bili su masoni, na primer, Džordž Vašington, Teodor Ruzvelt, Hariman Truman, Lindon Džonson, Džerald Ford, Džimi Karter i Ronald Regan. Kao slobodni zidari pominju se i američki uglednici Džon Rokfeler, Volt Dizni, Čarli Čaplin, Džon Vejn i Henri Kisindžer, a i mnogi američki senatori i kongresmeni.

Čak je i gigantski egipatski obelisk, poznat i kao Vašingtonov spomenik, posvećen masonima. Prilikom polaganja kamena temeljca američkog Kapitola, Džordž Vašington je nosio ritualnu kecelju i posebne, zidarske alatke na koje je kao mason imao pravo. Veliki majstor Ričard Flečer iz Vermonta kaže da su mnogi slobodni zidari bili duboko umešani u stvaranje SAD, jer suštinu masonstva predstavlja pravo ljudi da biraju svoje lidere, pravo da razmišljaju svojom glavom i pravo da glasaju. Ta osobina se pripisuje i Srbima koji su slobodni zidari, odnosno tvorci sveta.

Srbi slobodni zidari imali su direktne kontakte sa Ruzveltom, Trumanom, Fordom, Karterom i Reganom. Masonstvo je zato bila staza kojom su doseljeni Srbi mogli da koračaju prema vrhovima američkog establišmenta.

MASONSKE PATRIOTSKE IGRE

Ambasador Konstantin Fotić bio je sposoban diplomata, a i mason, koji je kod važnijih osoba u Vašingtonu stvorio jednu vrstu četničkog lobija. Njegov zamenik je, takođe, podržavao četnike i bio je mason. Ovaj masonski kadar uvezao je srpske nacionaliste koji žive u SAD i stvorio grupu Panserbist, koja je izrazila vernost kralju Petru II Karađorđeviću, dok je bio u poseti SAD. Osim kralju, veliko poštovanje slobodni zidari su odali i Draži Mihajloviću.

Masonski diplomatski kadar u Americi je u svom lobiranju imao zanimljive rezultate. Četnici su od nekih američkih civilnih krugova dobili podršku. Najupečatljiviji primer te podrške je holivudska firma Twentieth Century Fox, koja u drugoj polovini 1942. izdaje propagandni film The Chetniks. Za tehničko uređenje filma bio je zadužen dr Miloš Sekulić, koji je radio za Jugoslovensku vladu u izbeglištvu. Film je imao gala promociju 18. marta 1943. u Njujorku.

Kako tvrde neki američki Srbi, masoni su početkom rata u Americi imali jako uporiše među Jevrejima. Vlasnik kompanije Twentieth Century Fox bio je jevrejski filantrop Vilijam Foks. On je firmu Fox Film napravio 1935. godine , ali se potom udružuje sa drugom jevrejskom firmom, Twentieth Century. Novom kompanijom su upravljala dvojica Jevreja, Jozef Šenk i Daril F. Zanuk. Drugim rečima, ovaj četnički film bio je masonsko delo.

Slična masonska spona Srba i Jevreja u SAD dala je za rezultat i objavljivanje intervjua sa đeneralom Dražom Mihailovićem u njujorškom magazinu Tajm.

Srpski slobodni zidari u SAD nikada nisu isticali svoje masonstvo ispred srpstva. Pokušavali su, kao braća, da budu što manje uočljivi i nisu težili političkoj slavi. Petar Sabović, doseljenik iz Kotora i biznismen iz San Franciska 1910. godine nije krio da je pripadnik bratstva slobodnih zidara, jer se fotografisao u svojoj masonskoj odori. Njegova rođaka Anita Sabović Rouv bila je partnerka u biznis-konsalting firmi Gardensvarc end Rouv i koautorka nekoliko knjiga.

Godine 1887. su Anitin pradeda Gligo i prababa Đula (rođena Martinović) Jovović sa kćerkom Katom došli u Kaliforniju, iz Risna u Boki Kotorskoj. Gligo je radio u rudnicima srebra u Nevadi. Uštedeo je novac i preselio porodicu u Frezno. Tamo se njegova kćerka Kata-Kejt udala za Petra Sabovića, mladog doseljenika. Dobili su sina Marka, a Petar je uskoro umro od silikozisa.

Kao tinejdžer, Marko Sabović je otišao u Los Anđeles, gde je radio kao komercijalni umetnik. Oženio se Petrom Zotović, čiji su roditelji u SAD došli početkom XX veka. Njena majka Sofija bila je iz Bijele kod Herceg Novog, a u Americi se 1908. udala za Stojana Zotovića.

Marko i Petra Sabović bili su aktivni u srpskoj zajednici, bili su i članovi crkve Sv. Stefan, njenog hora, sekcije i nedeljne škole. Anita Sabović je aktivna u srpskoj pravoslavnoj crkvi Sv. Petar od Cetinja, u Dolini San Fernando.

Anita se iz detinjstva seća srpske crkve, porodice, kumova. Naučila je srpski od svoje babe Sofije. Iako je mason Petar Sabović umro mlad, ostavio je potomke, koji su 1992. godine u Los Anđelesu sačekali i pozdravili Njegovu svetost patrijarha srpskog gospodina Pavla, kada je prvi put kročio na tlo SAD. Unuka Anita Sabović-Rouv je čak za Serb World napisala reportažu o istorijskoj poseti srpskog duhovnog poglavara

Americi.

MARŠAL SAVO

Savu Sema Popovića prijatelji su sahranili marta 1981. godine, u odeći bratstva, sa simbolima koje je voleo. Vezena paradna kapa maršala templara bila mu je na glavi, a preko grudi vezan redenik u bojama srpske zastave. Tako je Sem, jedan od poslednjih pionira rudara, želeo.

Popović je 1918. godine bio u malo drugačijoj uniformi, kao jedan od dobrovoljaca koji su iz Amerike otišli u Srbiju i učestvovali u Prvom svetskom ratu. Patriotizam je bio razlog. Svaki Srbin je hteo da učestvuje u ponovnom ujedinjenju srpske države – pričao je Savo Popović.

Godine 1919. Savo je nastavio svoj rudarski život u Hibingu u Minesoti. Zarađivao je 2 dolara na dan, živeo u pansionima koje su držali Ličani, a koje je plaćao 15 dolara mesečno. U Hibing je došao 1913. godine, iz sela Sotonici. U to vreme imao je samo 20 godina, a u Hibingu je živelo oko 400 Srba. Mnogi od njih su slavili Svetog arhanđela Mihajla, zajedno sa Savom. Zbog ledenih zima u Minesoti, Savo je 1922. godine otišao u Arizonu, u rudarski region Majami-Gloub. Zajedno sa svojih šest rođaka tamo je kupio kuću, a upoznao je i svoju buduću ženu, Milicu Šaban.

Kad je došao da zaprosi ovu 16-godišnju devojku, dao joj je 80 dolara u četiri komada zlata. Njena porodica dodala je još 50 dolara. Uzeli su se 1927. godine. Na svadbi je rakija tekla kao voda, i svirana je omiljena Savina pesma „Rado ide Srbin u vojnike“. U narednih pet godina, Milica i Savo-Sem dobili su troje dece: Dijanu, Helen i Dušana.

Zbog velike depresije, rudnici su počeli da se zatvaraju i Popovići su se preselili u Sater Krik u Kaliforniji, jer je Sem čuo da rudnici zlata tamo i dalje rade. Rudnici u Sater Kriku bili su opasni, jer su se rudari spuštali i na dubinu od skoro 1.900 metara, ali plata je bila dobra: tri i po dolara na dan.

Popovići su dobili još petoro dece: Meri, Dena, Džordža, Džona i Mila. Rudnik se u međuvremenu zatvorio, pa je Sem počeo da radi kao drvoseča u kompaniji Vinston Lamber. U toj firmi se i penzionisao 1969. godine. Kao penzioner, postao je aktivniji u srpskoj crkvi i bratstvu. Bio je na raznim pozicijama u ovim organizacijama i kasnije je postao čuvar groblja i hale.

Kao mason Sem Popović je bio glavni pomagač proti Milovanu Šundiću, kad je građena crkvena hala pedesetih godina.

Fasciniran srpskom kolonijom u Mader Loud regionu, kom pripadaju Džekson, Sater Krik, Ejndžels Kemp i Plimut, Savo Popović je počeo da se zanima za njen istorijat. Bio je saradnik Nikolasa Vučinića na knjizi izdatoj povodom 100. godišnjice Srpskog dobrotvornog društva iz San Franciska. Njih dvojica su otkrili da je Sater Krik imao slovensko bratstvo čak 1872. godine, sa 200 članova. Ta organizacija je, takođe, imala halu.

Mnogi od prvih srpskih doseljenika bili su u ovom bratstvu, organizovanom kao masonska loža, ali su posle stvorili svoje, znano kao Dobrotvorno društvo Sveti Sava. Ono je na prelazu u XX vek imalo 75 članova. Vučinić i Savo Popović su, takođe, otkrili da je Savo Vuković bio osnivač odeljka Srpskog dobrotvornog društva u Ejndžels Kempu 1903. godine.

Kada je Sem Popović umro 1981. godine, gotovo 250 ljudi bilo je na njegovoj sahrani. To je mnogo ljudi za mali grad kao što je Džekson.

– Đorđe Vignjević je bio majstor Zapadne lože Alis br. 291, član uprave Zapadne lože Alis br. 84 i član lože Rojal iz Milvokija. Rođen je pre više od 60 godina u Milvokiju. Otac mu je poreklom iz Bihaća, a majka iz Like. Radio je u kompjuterskoj kompaniji Maršal end Ejsli, savetnik je u korporaciji Tajm i firmi ATM, član je kluba Viskonsin, menadžer Američko-srpskog memorijala, član crkve Sveti Sava u Milvokiju. Njegova supruga Sesilija članica je Kola srpskih sestara. Đorđe je bio ugledan biznismen, imućan čovek, vozio je jedan bjuik iz 1938. godine i davao velike donacije za srpsku crkvu i gradsku bolnicu – predstavio je portret ovog srpskog masona Đorđe Kosić u listu Serb World.

Kako je tvrdila Meri Niklanović Hart, hroničarka srpskih zbivanja u Americi, u srpskom društvu Sloga u Bizbiju u Arizoni, mnogi članovi i čelnici bili su masoni. Ona pominje imena Džona Šagića, Ive Angiusa, Krste Kentere i braće Medigović.

BIG SERB

U srpskoj koloniji u Minesoti glavni slobodni zidar bio je Dušan Škorić, biznismen, koji se afirmisao u vreme Nju dila predsednika Frenklina Ruzvelta. Dušan je bio templar i mason u Rapidu u Minesoti, u kome je klub Severna zvezda okupljao dvadesetak srpskih slobodnih zidara. Pored Škorića, tu su bili aktivni i Jozo Hajduk, Petar Zanić, Milton Rađenović, Džo Simonović, Dane Tepović, Đorđe Basarić, Mika Platiska i Steva Balać. Kao predsednik Nacionalnog sindikata i politički aktivista, Škorić je sredinom šezdesetih bio blizak saradnik senatora Voltera Mondejla iz Minesote.

Najviše Srba masona u Americi ima tamo gde je najveća koncentracija američkih slobodnih zidara, a i naših iseljenika. To su države Pensilvanija, sa 168.107 američkih masona, Kalifornija sa 128.000, Ilinois sa 106.226, Alabama sa 49.275 i Viskonsin sa 29.000.

Samo jedan od srpskih igrača bejzbola nosio je nadimak Big Serb ili Veliki Srbin i bio je slobodni zidar. Jovan Džon Miljuš bio je verovatno prvi američki Srbin koji je kao profesionalac igrao bejzbol u Prvoj ligi SAD i Svetskoj ligi. Bio je član Polson veterana stranih ratova, masonske lože iz Kalifornije i Asocijacije profesionalnih bejzbol igrača Amerike. Nadimak Veliki Srbin dao mu je legendarni Bejb Rut, koga je Miljuš više puta uspevao da zaustavi u okršajima svojih Pitsburg Pajretsa i Bejbovih Jenkisa 1927. godine.

Miljuš je rođen je u Pitsburgu 30. juna 1895. godine. Na univerzitetu je bio zvezda fudbala i bejzbola, a preko raspusta je radio u lokalnoj čeličani. Godine 1915. diplomirao je kao stomatolog, ali nikad nije radio kao zubar. Umesto toga, igrao je bejzbol narednih 25 godina. Miljuša je primetio jedan skaut i preporučio ga, kao sjajnog bacača, menadžeru Njujork džajantsa. Proveo je dve godine igrajući i za manje timove. Bio je prvi igrač najbolje bejzbol lige na svetu kad je 1916. regrutovan i poslat na front u Francuskoj.

Bio je povređen bajonetom u bici kod Verduna. Početkom 1919. godine, bejzbol tim iz Bruklina ga je pozvao da ponovo potpiše ugovor i zaigra u najboljoj ligi. Nakon uspešnih igara za Bruklin Robinse 1922. godine, Miljuš je karijeru nastavio u Nju Orleansu. Krajem godine oženio se Estel Baden u Čikagu. Igrao je 1923. za Ročester Bronkose, potom je prešao u Sijetl Indijanse, gde je imao jako dobre uslove. Uskoro je sagradio kuću u Kaliforniji. Međutim, 1927. se vratio u Pitsburg i zaigrao za Pirate. U Svetskoj ligi Pirati su igrali sa Jenkisima, najboljim bejzbol timom, i prvu utakmicu izgubili. Miljuš je sjajno igrao, ali, kako su tadašnje novine pisale, „suviše je kasno ušao u igru“ i njegov tim je izgubio.

O njegovoj igri pisao je tada Čikago tribjun: „Kada je Miljuš ušao na teren, Jenkiji su bili zaustavljeni. Nisu mogli da urade ništa protiv njegovog krivudavog bacanja.“

Džon Miljuš je karijeru nastavio u Klivlend Indijansima, a potom 1930. u San Francisko Silsima. Završio je igračku karijeru u Memfisu 1932. godine. Kasnije je vodio tim Holivud stars iz Los Anđelesa, u sezoni 1938–39. Po završetku karijere, preselio se u Montanu, a nakon smrti supruge otišao je u Floridu. Preminuo je 15. februara 1976. godine.

NAJVIĐENIJI SLOBODNI ZIDARI

Indikativno je, međutim, da su najviđeniji lideri Srpske narodne odbrane i Srpskog narodnog saveza, bili slobodni zidari, a da ljotićevci nisu bili masoni, pa ni četnički lider Momčilo Đujić.

Dr Uroš Seferović i dr Rajko Tomović bili su pune tri decenije stubovi SNO i političkih zbivanja u srpskoj zajednici, od 1961. do 1992. godine. Između njih je Vukale Vukotić 1982. samo godinu dana bio predsednik SNO. Imali su aktivnu ulogu u crkvi i svim humanitarnim srpskim organizacijama. Ova činjenica pokazuje da je najveća srpska organizacija u SAD bila direktno pod uticajem slobodnih zidara.

Doktor Rajko Tomović rođen je 1919. u Hercegovini, ali je odrastao u južnoj Srbiji, gde su njegovi roditelji živeli posle Prvog svetskog rata. U Drugom svetskom ratu Tomović je, kao srpski nacionalista, bio ratni zarobljenik u Nemačkoj. Studirao je i završio medicinu 1952. godine u Frankfurtu. Iste godine je emigrirao u Ameriku, jer nije hteo da primi nemačko državljanstvo. Zaposlio se u Grant bolnici u Čikagu, a kao hirurg je 1955. otvorio privatnu bolnicu.

Uspešan i afirmisan u svojoj profesiji, Tomović je sredinom šezdesetih postao član slobodnih zidara, Američke lože u Čikagu. U to vreme je već radio samo tri dana nedeljno, da bi bio aktivan u Srpskoj narodnoj odbrani. Dobro poznat i cenjen među doseljenicima, doktor Tomović je bio veliki darodavac i aktivista SNO, Eparhijskog saveta SPC, Odbora crkve Svetog Vaskresenja u Čikagu. Osamdesetih godina kao „raskoljnik” bio je predsednik Srpskog udruženja Presveta Bogorodica i kum bogoslovije manastira Nova Gračanica.

Bio je, kao afirmisan mason, član mnogih američkih organizacija koje su se bavile pitanjima svetskog mirovnog pokreta i jedinstva. Doktor Rajko Tomović izgubio je život u požaru 1992. godine, u svom stanu.

Sličnu dominantnu ulogu u Srpskom narodnom savezu iz Pitsburga imao je i njen vođa Rade Stojanović, alijas Bob Stoun. Rođen je 1927. godine u Pitsburgu kao Božidar Rade Stojanović, ali se najčešće predstavljao kao Robert Rade Stoun ili Bob Stoun. Završio je ekonomiju i prava na Univerzitetu Pensilvanija. Radio je u Zemljišnoj gradskoj upravi Pitsburga kao pravnik, a potom je otvorio advokatsku kancelariju.

Stojanović je bio aktivista SNS, jedno vreme advokat saveza i blagajnik. Bio je veliki prijatelj prvog predsednika Sime Vrlinića, i za vreme njegovog mandata do 1943. godine, a i kasnije, kada mu je uručio medalju za njegov stoti rođendan. Kada je Dragan Bojanac od 1959. do 1967. bio prvi čovek Srpskog narodnog saveza, Stojanović je bio vicepredsednik. U proleće 1967. postao je prvi čovek SNO. Njegovi potpredsednici su bili Dušan Ljubenko, Nik Borković i Milan Šolaja.

Kao predsednik SNS, Stojanović je organizaciju reformisao i pretvorio u jednu vrstu dobrotvornog osiguravajućeg društva, koje se finansiralo štednjom svojih članova. Ujedno je postao i glavni urednik lista Amerikanski Srbobran, čime je ostvario potpunu kontrolu nad savezom i njegovim glasilom. Njegovi najbliži saradnici su potom bili Dušan Ljubenko, Nik Borković, Milan Trivanović, Đorđe Martić, Milisent Milanović, Stevo Balać, Slavko Lazić i Majkl Begović.

Kao i Seferović i Tomović u SNO, i Rade Stojanović je svojoj organizaciji, SNS, dao širok američko-srpski značaj i uzdigao je na kontinentalni nivo, jer je oko sebe okupio američku i srpsku elitu. Najuspešnijim američkim Srbima dodeljivao je titulu Čovek godine. Ovu titulu su od SNS dobili, prvo Čarls Bojanić 1963, zatim Vlajko Lugonja 1971, Glišo Rapajić 1978, pisac Borivoje Karapandžić 1985. godine i Živko Pavlović 1999.

Uspeo je da za srpski jezik i književnost osnuje katedru na Državnom univerzitetu Pensilvanije i da srpsku zastavu promoviše kao znamenje američkih Srba. U vreme održavanja festivala SNS ta zastava se vijorila u Pitsburgu, gde je podigao prvi Centar američkih Srba u SAD, u kome su se nalazili biblioteka i Srpski muzej, kasnije predat Nacionalnom muzeju Pensilvanije.

Zajedno sa prijateljima iz Klivlenda formirao je Hilendarsku sobu na Državnom univerzitetu u Ohaju i pomogao podizanje srpske crkve u Jasenovcu, koji je posetio 1984. godine. Rade Stojanović je bio i jedan od utemeljivača Srpsko-američke informativne mreže, asocijacije za medijsku promociju Srba početkom devedesetih godina. Inicijator je demonstracija američkih Srba u Pitsburgu i Vašingtonu i organizator sakupljanja humanitarne pomoći za otadžbinu.

Za svoje patriotske aktivnosti dobio je orden Svetog Save, koji je Srpska pravoslavna crkva dodelila i Srpskom narodnom savezu. Stojanović je bio predsednik SNS do 1995. Umro je 1996. godine u Pitsburgu. Na funkciji predsednika saveza nasledio ga je njegov brat iz lože, bankar i slobodni zidar Đorđe Martić.

Svetozar Marović iz Sent Luisa bio je veliki mason među Srbima i to nikada nije krio. Kada je preminuo, slobodni zidari su organizovali sahranu u masonskom maniru, zbog čega ju je vladika Irinej sa Trećeg jezera i napustio. Na pogrebu je, međutim, viđen Bob Stoun sa prijateljima. To je pojedinim srpskim emigrantima dalo povoda da zaključe da je predsednik SNS mason. Tu glasinu Bob Stoun nije demantovao.

Poznato je, naime, da je sakupio i poslao u otadžbinu veliku humanitarnu pomoć. Američki Srbi mu, međutim, zameraju što nije učinio nešto više na ujedinjavanju i slozi sa ostalim srpskim udruženjima i asocijacijama u SAD. Neupućeni takve nedorečene korake u radu jednog iseljeničkog lidera, kakav je bio Bob Stoun, tumače prevashodno kao posledicu njegovog članstva u masoneriji.

Takvo ponašanje pripisuje se i tumači masonstvom i kod Milana Markovine i Edvarda Perkanovića, čelnika srpske zajednice iz Milvokija. Zapravo, pojedinci u srpskoj koloniji smatraju da su i Stoun, i Markovina, i Perkanović bliski mitropolitu Hristoferu, a samim tim i ideji da se crkva i eparhija iz Libertivila uskoro presele u Američku pravoslavnu crkvu, a da se sa njom i srpski iseljenici preinače u čistokrvne Amerikance. Alibi za te njihove priče danas se nalazi upravo u informaciji koju je objavio Njujork tajms – da pravoslavne crkve na tlu Amerike – nestaju.

PRAVOSLAVNI NESPOKOJ

– Ima Srba masona u vrhu srpske crkve u Americi. Neke od njih sam i lično upoznao. Neki su mi i rekli da su masoni. Uticaj masonerije na pravoslavlje, i duhovno, i materijalno, sve je veći, posebno među Srbima. Mnogi od naših masona u SAD misle da Bogu i srpskom narodu čine uslugu, a u stvari, Srbima masonima pravoslavna crkva služi da bi srpski narod što lakše privukli ideji o jedinstvenom svetskom čovečanskom poretku – veruje profesor teologije Predrag Samardžić.

On je predaavao Stari zavet u bogosloviji manastira Sveti Sava u Libertivilu. O ovome dalje mi je govorio:

– Mi, pravoslavni, gledamo drugačije na masoneriju. Ona jeste religija, koja priznaje sve druge vere i bogove, ali nema svog Boga, jer veruje u čoveka. Masonima religija služi za politeističko ispovedanje. To je ujedno i sistem života, koji u sebi uklapa sve religije sveta. Kako masonerija ima svetske pretenzije, tako neminovno ima aspiracije i prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Masoni pokušavaju da se infiltriraju u pravoslavlje i srpstvo i da ih prevedu u Novi svetski i masonski poredak.

Još sredinom devedesetih Njujork tajms je uneo uznemirenost među srpske iseljenike u SAD. Naime, 10. decembra 1994, u tekstu pod naslovom „Pravoslavne crkve su blizu nestajanja“, objavljena je informacija o stvaranju Američke pravoslavne crkve. List, naime, piše, kako su se čelnici deset pravoslavnih eparhija u SAD, koje imaju oko šest miliona vernika, dogovorili da uskoro počnu da deluju pod jednim imenom i na jednom jeziku – engleskom.

– Za potomke pravoslavaca SAD više nisu strana zemlja već otadžbina – izjavio je tom prilikom jedan grčki vladika.

Na listi eparhija koje su odlučile da se ujedine sa Američkom ortodoksnom crkvom nalaze se albanska, grčka, ruska, rumunska, bugarska, ukrajinska, ali i Srpska pravoslavna Novogračanička mitropolija iz Libertivila kod Čikaga.

Sama po sebi, ovakva vest ne bi značila mnogo da je nije pratio glas da se to deo Srpske pravoslavne crkve „seli“ u Američku pravoslavnu crkvu. Kao glavni zagovornik takve ideje, govore američki Srbi, imenovan je mitropolit Hristofer, poglavar manastira Sveti Sava iz Libertivila i Novogračaničke mitropolije. Vest koja je, preko Njujork tajmsa, objavljena u mnogim američkim lokalnim novinama, samo je potvrdila glasine koje su kružile po srpskoj koloniji o mitropolitu Hristoferu Kovačeviću. U tim nezvaničnim kazivanjima vladika Hristofer je proglašen novim raskoljnikom, ali i masonom u pravoslavnim redovima, čija je ambicija da postane prvi američki patrijarh.

Mitropolit je bio rođen kao Velimir Kovačević 1928. godine u Galvestonu u Teksasu. Završio je bogosloviju u Libertivilu i Čikagu, a studije istorije u Pitsburgu. Službovao je u Kleartonu, Džonstaunu, Pitsburgu, Čikagu. Dok je boravio u Pensilvaniji bio je jako blizak sa Radetom Stojanovićem, liderom SNS i pomagao je njegovu asocijaciju Serb Net.

Ustoličen je za mitropolita pod crkvenim imenom Hristofer 1991. godine u hramu Vaskresenje Hristovo u Čikagu, kada je na tronu odmenio vladiku Savu. Ženjen je i ima sina. Živi u Lejk Ženevi, a službuje u manastiru Sveti Sava u Libertivilu. Širi pravoslavlje i srpstvo, humanitarno pomaže otadžbinu. O njegovom navodnom neverništvu pisali su kragujevački Pogledi, ali vladika to nikada nije demantovao. Nikada se, takođe, nije izjasnio ni u vezi glasina o njegovoj pripadnosti masoneriji. Ipak, u Čikagu i Milvokiju ima Srba koji pričaju kako je mitropolit Hristofer doneo Srpskoj pravoslavnoj crkvi na uvid potvrdu da nije mason, jer je to bio uslov da bude ustoličen.

– Srbi masoni u SAD su ugledni članovi svih naših crkava i naših udruženja. To su ljudi od velikog ugleda i bogatstva. Masona ima mnogo u crkveno-školskim opštinama, u upravama naših crkava, naših iseljeničkih klubova, udruženja i asocijacija. Pre 20 godina na Saboru srpske crkve u manastiru Sveti Sava u Libertivilu postavljeno je pitanje tog dvojnog članstva vernika i sveštenika u pravoslavlju i masoneriji. Međutim, Srbi masoni, članovi crkvenog Sabora, sprečili su da ta tačka uđe u dnevni red, pod izgovorom da će rasprava otvoriti, odnosno Srbima doneti velike probleme. Od tada u SPC niko više nije smeo da pomene Srbe masone – kazivao je profesor Predrag Samardžić.

Punih 14 godina, međutim, ta priča o masonima nije okončana. Naime, na redovnom Svetom arhijerejskom saboru, održanom u maju 2008. u Beogradu, na dnevnom redu se našlo pismo članova Arhijerejskog saveta Američko-kanadske eparhije, mitropolije Novogračaničke iz Milvokija, u kome se tvrdi da mitropolit Hristofer namerava već pet godina da odvoji ovu crkvu od SPC i prevede je u Američku pravoslavnu crkvu. Pismo je potpisalo trideset protojereja i sveštenika i uručilo ga patrijarhu Pavlu i mitropolitu Amfilohiju, sa željom da se razmotri na Saboru.
– Mi dole potpisani članovi Arhijerejskog saveta Američko-kanadske eparhije, mitropolije Novogračaničke, uznemireni smo činjenicom da naš mitropolit Hristofer ima nameru da postane patrijarh Američke pravoslavne crkve i da zbog toga odvaja ovu mitropoliju od Srpske pravoslavne crkve i uvodi nas u novi raskol – piše u pismu koje su kao prvi potpisali protojerej-stavrofor Jovan Todorović, arhijerejski zamenik i Marko Todorović, arhijerejski namesnik.

Naime, tokom 2007. godine u SAD je usvojen novi Ustav za eparhije u Severnoj Americi, čiji je cilj bio da stvori jedinstvenu pravoslavnu organizaciju i praksu, a to znači i ujedinjavanje četiri eparhije SPC u SAD i Kanadi.

– Međutim, mitropolit Hristofer je sam, mimo Arhijerejskog saveta, promenio odredbe ovog Ustava i iz ujedinjenja izbacio Eparhiju za Ameriku i Kanadu u manastiru Nova Gračanica, kojoj mi pripadamo, proglasivši je nepostojećom. Tačnije, predloživši vladiki Longinu da tu eparhiju preda mitropoliji, Hristofer je stvorio svoju crkvenu teritoriju kojom može sam suvereno da upravlja, i to bez odobrenja Svetog arhijerejskog sabora u Beogradu – naglašava Marko Todorović.

U takvoj situaciji vernici i članovi Američko-kanadske eparhije našli su se zbunjeni pred mogućnošću da mitropolit Hristofer novonastalu mitropoliju „odvede“ u Američku pravoslavnu crkvu, koja je formirana u SAD pre nekoliko godina.

– Na naš protest da nećemo u Američku pravoslavnu crkvu, odgovoreno je da i ne moramo. Ali, to znači da mitropolit Hristofer sa sobom može da odnese naše srpske hramove, koje smo svojim trudom i parama podizali u Americi i Kanadi – kažu vernici iz Čikaga i Milvokija.

Oni predlažu da se ukine Ustav ove eparhije i da se poštuje samo Ustav SPC, a da se time poništi odluka o brisanju Eparhije za Ameriku i Kanadu. Jer, u suprotnom preti opasnost od gašenja eparhija SPC u SAD i Kanadi.

– Mitropolit Hristofer je rođen u Americi i aktivni je član masonske organizacije SKOBA, kao i crkvenih sudova u SAD. Kako su Rusi i masoni u SAD formirali svoju Američku pravoslavnu crkvu, oni nude mitropolitu Hristoferu da bude američki patrijarh, što je veliki izazov za njega. Ali i velika opasnost za nas, da mitropolit sa sobom odnese Amerikancima i naše crkve i manastire – upozoravaju trideset protojereja, u pismu Saboru i mitropolitu Amfilohiju.

– Pismo vernika iz Čikaga i Milvokija stiglo je u Sabor, ali nije bilo mogućnosti da se stavi na dnevni red – rečeno je u Patrijaršiji SPC u Beogradu, gde je napomenuto da je slična incijativa bila na Zakonodavnom odboru sinoda pre dve godine, ali je tada odbačena.

Na sve ove primedbe mitropolit Hristofer je kratko odgovorio da nisu tačne.

Da je strah od masonerije prisutan među verujućim Srbima, vidi se i po potrebi pravoslavnog lista Hilandar da napadne učenje slobodnih zidara u intervjuu koji je dr Zoran Nenezić iz Beograda dao novinama. Da su protojereji i vernici SPC u SAD i Kanadi sa pravom nezadovoljni što strepe od mogućnosti da bez svoje volje postanu članovi Američke pravoslavne crkve, potvrdio je i vladika Longin, koji stoluje u manastiru Nova Gračanica kod Čikaga. Očigledno je, međutim, da Sabor ovog puta nije dao odgovor protojerejima iz Čikaga i Milvokija, tako da opasnost od novog raskola u SPC i dalje postoji.

VELIKI MAJSTOR 32. REDA

U Milvokiju u državi Viskonsin živi i radi danas najpoznatiji srpski mason, Aleksandar Radičević. Sa ovim gospodinom, vlasnikom restorana Stari grad, u kome se piju srpska pića i jedu srpska jela, usred Milvokija, susreo sam se uz pomoć njegovog poznanika Dragana Kresovića. To posredništvo bilo je dovoljno da ovaj Beograđanin pred svedokom glasno i jasno kaže:

– Ja sam mason 32. reda!

U njegovim rečima nije bilo ni pohvale, ni pokude. Rekao je to iskreno, verujući da ću biti zadovoljan onim čime Radičević ispisuje svoju ličnu i porodičnu biografiju. Rođen je 1919. u Beogradu, koji je napustio 27 godina kasnije i preko Engleske stigao u SAD. U to vreme u Milvokiju je živeo njegov otac Milun Radičević, trgovac i vlasnik firme Tri brata. Milun je bio heroj u Prvom svetskom ratu, komita i solunac. Odlikovan je Karađorđevom zvezdom, Albanskom spomenicom i Zvezdom Legije stranaca. U Drugom svetskom ratu bio je pripadnik nacionalnih snaga. Prošao je Banjicu i zarobljeništvo u Nemačkoj i dočekao oslobođenje Evrope od nacista u Parizu. Služio je neko vreme u engleskoj vojsci, a potom, kao raseljeno lice, prešao u SAD, gde je i umro 1976. godine. Njegove poslove u Milvokiju nasledio je mlađi sin Aleksandar.

Radičevići su još u Beogradu, u Savamali, trgovali vinom i rakijom. Imali su pre rata dva restorana, Crveni mlin i Lovćen. Taj posao su nastavili i u Milvokiju. Stari Milun je, iako politički emigrant, poslovao sa fabrikom 13. juli iz Podgorice i sa mnogim jugoslovenskim proizvođačima pića. U podrumima restorana Stari grad i danas se nalazi dve hiljade boca najpoznatijih srpskih vina.

Međutim, kad se druga Jugoslavija raspala, Aleksandar Aleks Radičević težište svog posla prebacio je na restoran. Stari grad se nalazi u bivšem centru Milvokija, pa i sam gradonačelnik Džon Norvest imao je običaj da kaže kako su Radičevići starosedeoci na Linkoln aveniji. Stara firma i današnji restoran još uvek su za doseljene Srbe pravi balkanski konzulat – u njima se lako nalazio posao, ali i put do američkih papira za trajni boravak u SAD.

Svojim trgovačkim i ugostiteljskim kvalitetima Radičevići, otac i sin, stekli su veliko poverenje američke publike, ali i članova tamošnjeg establišmenta. Njihovi gosti su bili glumac, ali i američki predsednik Ronald Regan, senator Velš, guverner Tomi Tomson, kongresmen Džim Mudi, naš oskarovac Mladen Sekulović, alijas Karl Malden, košarkaški as Vlade Divac, dr Radovan Karadžić i bivši predsednik Dobrica Ćosić. Aleksandar Radičević se u mlađim danima susretao sa Iglbergerom i Aspinom.

Na zidu, do ulaznih vrata u kafanu, danas su istaknuta priznanja Francuskog gurmanskog društva, pet zvezdica Američkog udruženja biznismena, povelja za izbor Restoran meseca i Top 25 u državi Viskonsin.

Kada smo pričali o patriotizmu, Radičević je nevoljno i skromno rekao:

– Ja sam dopremio mošti Nikolaja Velimirovića iz manastira u Libertivilu u Srbiju. Podigao sam crkvu Sveti Sava u Milvokiju, sa prijateljima i bogosloviju. Pomažem Bogoslovski fakultet u Beogradu i hram Sveti Sava na Vračaru. Narodnom muzeju sam poklonio vrednu zbirku slika. Finansirao sam štampanje knjiga o caru Lazaru, Njegošu i Kosovu. Pomažem koliko mogu.

On je BIO čovek od ugleda među Amerikancima, a posebno kod američkih masona. Svojim vezama i poznanstvima doprineo je da se američki Srbi približe vrhovima američke administracije. Sam Aleksandar, međutim, nije zadovoljan celokupnim uticajem koji srpska kolonija u SAD ima na američku politiku i medije.

– Prvo, nesložni smo, a drugo, odsečeni smo od kuće. Mi u rasejanju imamo inteligenciju, imamo kapital, imamo svoju kulturu i dovoljno moći da trajno obezbedimo svoje prisustvo u politici Vašingtona, ali i Beograda. Da smo organizovaniji, verujte, mi bismo mogli da srušimo državnog sekretara Medlin Olbraj, čiji je otac službovao u Srbiji, gde je ona i naučila da govori srpski. Srbi su ključ Balkana, to politički vrh SAD zna i zato danas i vrši donekle reviziju strategije prema srpskom narodu. Kako nam, međutim, Vašington previše ne veruje, jer smo tvrdokoran narod, to ta revizija teče sporo i oprezno – upozorio nas je Radičević.

BRATSKA SARADNJA

Početkom devedesetih godina prošlog veka, srpski masoni u SAD uživali su u posmatranju ponovnog rađanja masonskog pokreta u Jugoslaviji. Veliki majstor dr Zoran D. Nenezić i njegov zamenik dr Jovan Vasiljević pokušavali su da uspostave veze sa masonima u Americi. Decembra 1991. godine, Velika loža Pensilvanije priznala je Veliku ložu Jugoslavije, a februara 1992. godine, dr Jovan Vasiljević je posetio SAD i bio je primljen od strane Dejvida Vujića iz Vašingtona. Povodom ovog istorijskog događaja, Američka-srpska-istočna ritualna braća (ASERBS) iz Alikvipe u Pensilvaniji pojavila su se u velikom broju u Srpskom klubu gde im se obratio dr Vasiljević.

Predsednik ove masonske asocijacije bio je Milan Marković, sekretar Borko Pavlović, a članovi Milan Tomić i David Vujić. U Kaliforniji se beogradska delegacija susrela sa masonom Ričardom Vukovićem, majstorom 32. reda, koji je trenutno glavni u svojoj loži.

Predsedniku organizacije ASERB, Milanu Markoviću, brat Vasiljević je poklonio sliku Kraljevića Marka. Na banketu u Pitsburgu, Vasiljević je dao Ptičaru Velikog majstora Pensilvanije sliku cara Dušana. Dok je Vasiljević govorio, članovi ASERB su ustali i počeli da pevaju srpsku zdravicu „Mnogaja ljeta“.

U međuvremenu, prvi slobodni zidar u Pensilvaniji postao je David Vujić,
koji je nastavio saradnju sa srpskim intelektualcima i braćom u Beogradu.

Vujić je inženjer avijacije. Rođen je 1935. godine u Midlandu. Roditelji su mu poreklom iz Okučana i Gline. Diplomirao je i magistrirao u Kalifoniji na avionskoj industriji, konstruisao je odbrambeni sistem Nebeski štit, pa je zato i dobio zadatak da ubedi vladu da ovaj projekat finansira iz budžeta. U Kaliforniji je radio u vojnoj vazduhoplovnoj industriji. Bio je menadžer Rokvel international i Marsel Daso, a i predstavnik Pan Am – Marsel Daso za odnose sa federalnom administracijom. Otvorio je vlastitu korporaciju AII vrednu oko pola milijarde dolara. Bio je jedan od Srba koji su učestvovali u izgradnji vasionskog programa i broda Apolo 11. Pored Vujića, u ovoj ekipi su bili i Slavoljub Vujić, Petar Gajić, inženjer, Danilo Bojić, Milojko Majk Vučelić, Milisav Surbatović, šef inženjerijske ekipe i Petar Galović.

Neko vreme je radio kao lobista uz kongresmena Helen Delić-Bentli. Aktivno je učestvovao u kampanji za zaštitu Srbije u vreme bombardovanja 1999. Vujić je bio aktivan u predsedničkoj kampanji Peta Bjukenena 2000. godine, a dolazio je u Srbiju kao gost Centra za antiterorizam i svetski mir.

Iako je bio penzioner David Vujić, počasni predsednik Tesline naučne fondacije iz Filadelfije je bio i saradnik beogradske masonske lože. Nedavno je bio domaćin nove delegacije slobodnih zidara iz Srbije, koje je vodio do spomenika George Washington Masonic Memorial Temple. Tu je jedan beogradski ekspert za terorizam primljen u Američku masonsku ložu.

Vujić (Midland 1935-2025.), odrastao sa sestrom Ljubicom u porodici oca Mitra i majke Milke (Todorović), koji su se uselili u SAD iz Okučana i Gline pre Prvog svetskog rata. Diplomirao je na poslovnoj administraciji na Univerzitetu Južna Kalifornija i magistrirao biznis i tehničke nauke na Karitosu, Državnom univerzitetu Kalifornije. Bio je inženjer, mason, srpski lobista i zvanični portparol NASA i programa „Apolo 11“ u SAD. Radio je u vojnoj vazduhoplovnoj industriji na razvoju letilica B-1, F-14 i F-11a, na svemirskom programu „Apolo 11“ kao producent i kordinator projekta. Radio je za američku vladu kao predstavnik firma „Panama“. Angažovan je kao direktor programa odbrane i naoružanja američkog Kongresa i kao predsedavajući Komiteta za vojne programe u Pentagonu. Saradnik Karterove i Bušove administracije. Potpredsednik Udruženja veterana američke administracije.

Iz Tesline naučne fondacije u Filadelfiji mason je dugo godina bio osnivač i predsednik Nikola Lončar (Zemun 1954).

Emigrirao 1973. u SAD. Radio na poslovima obezbeđenja i proučavao sigurnosne sisteme. Vraća se 1990. u Srbiju i sa fabrikom „Faso“ razvija 30 sistema za bezbednost. Odlazi za Ameriku, gde otvara agenciju za detektivske poslove i osiguranje, čime se i danas profesionalno bavi. Incijator proslave Teslin dan u Filadelfiji, gde je postavljena bista velikog naučnika. Organizator Konferencije o Nikoli Tesli u Njujorku..

Dugogodišnji predsednik Srpskog narodnog saveza, krovne srpske organizacije iz Pitsburga bio je mason Đorđe Martić (Midlend 1930 – ?) Školovao se na College of Steubenville i Američkom bankarskom institutu. Radio kao direktor i potpredsednik Weirton i drugih banaka u Zapadnoj Virdžiniji. Bio predsednik Kongresa studentskog bratstva Zapadne Virdžinije. Član Vrhovnog upravnog veća SNS. Predsednik Srpskog narodnog saveza bio je od 1995. do 1999 i član Upravnog odbora CŠO Sv. Sava. Član Eparhijskog saveta SPC za istok SAD i Kanadu. Predsednik Srpskog muškog kluba, član Bratstva slobodnih zidara i urednik lista Amerikanski Srbobran. Živeo je u Pitsburgu.

Slobodni zidar je i Milan Panić (Beograd 1929). Završio je VII mušku gimnaziju i diplomirao biohemiju Tehnološkom fakultetu BU. Bavio se biciklizmom i kao reprezentativac emigrirao u Holandiju 1955. Magistrirao u Hajdelbergu. Uselio se u SAD 1956. Radio kao asistent na Katedri hemije Univerziteta Južna Kalifornija i kao hemičar u „Kajzer stilu“. Osnivač fabrike lekova i kompanije “Galenika INC” u Zemunu (1991). Vlasnik kompanije za prozvodnju lekova „I.C.N.“ u Pasadeni. Proizveo lek „virazol“, koji leči hepatitisa C. Bio je na listi aemričkih milionera magazina “Forbs”.

Panić je kao mason bio premijer SRJ 1992/93. i kandidat za predsednika Srbije 1992. Član Američkog nuklearnog udruženja. Član Brastva slobodnih zidara. Član Kalifornijskog instituta za tehnologiju i Međunarodnog društva za hemoterapiju. Dobitnik Medalje časti ostrva Elis. Živi u Santa Moniki.