Slovačka
Srpsko groblje u Slovačkoj: Pomen za 6000 Srba
“Danas smo. 6. aprila od 8 do 18 sati montirali 29 stalaka i 55 mermernih spomen ploča sa ispisanim imenima srpskih mučenika u Velikom Međeru, koji su položili svoje živote za slobodu u Velikom ratu. Sve je spremno za zvanično otvaranje Srpskog vojnog groblja u Slovačkoj”.
Ovu vest nam je javio Stane Ribič, predsednik udruženja Srba u Slovačkoj, koji poslednjih desetak godina zajedno sa dr Nebojšom Kuzmanovićem iz Arhiva Vojvodine pokušava da spase grobove srpskih vojnika i civila od propasti i održi sećanje na srpski narod, koji je stradao u Slovačkoj.
Na tlu Slovačke, inače, postoji osam spomenika srpskih stradanja – u mestima Komarno, Trnava, Žilina, Ilava, Banska Bistrica, Trenčin, Šamorin i Veliki Međer.
Srpsko vojno groblje u Velikom Međeru u Slovačkoj nastalo je tokom Prvog svetskog rata tako što su austrougarske vlasti ovde 1914. godine otvorile logor Nađmeđer za ratne zarobljenike. Kroz logor Veliki Međer prošla je 21 hiljada logoraša. U logoru je u narednih četiri godine umrlo od zlostavljanja, gladi, raznih bolesti i sahranjeno na lokalnom groblju 5135 srpskih vojnika, 312 crnogorskih vojnika i veća grupa civila.
– Prvi je o ovom Srpskom vojnom groblju pisao još 1936. godine istoričar Risto Kovijanić, koji je sam bio zatočenik logora i sahranjivao i potpisivao umrle Srbe.
Najpre je brinulo novoosnovano Kraljevstvo SHS – kada su svi grobovi označeni i izgrađena mala kapela. Posle je brigu o groblju preuzela država Čehoslovačka. Sve delegacije iz nekadašnje Jugoslavije su ga posećivale. Međutim, u poslednjim decenijama se odstupilo od tog običaja. Posećivali su ga samo predstavnici Udruženja starih boraca i pravoslavni sveštenici iz Komarna. Kapela je počela da prokišnjava, korov je prekrio nadgrobne spomenike, krstovi sa imenima su nestali ili se raspali, tako da ih je ostalo svega dvadesetak – priča nam dr Nebojša Kuzmanović, direktor Arhiva Vojvodine.
Ova tužna priča je dostigla vrhunac kad je veći deo groblja, u katastru zavedenom kao Srpsko vojničko groblje, iznajmljen Kinološkom društvu.
– Kada je groblje privatizovano na njemu je otvoreno trkalište za pse. Veliki spomenici od mermera i starog gvožđa su pokradeni, a mali grobovi su porušeni. Ja sam to otkrio 2001. godine i digao uzbunu i u Bratislavi i u Beogradu, tako da je već 2003. grbolje revitalizovnao. Tada je Udruženje Srba “Svetozar Miletić” postavilo i prvu spomen ploču stradalim Srbima u Velikom Međeru. Samo groblje je obeleženo tablama sa napisom na srpskom i slovačkom jeziku i tako postalo mesto, koje su posećivale naše državne delegacije i ekskurzije naših đaka i studenata – priča nam doktor Nebojša Kuzmanović.
Ovo groblje je drugi najveći memorijal, posle Zejtinilka, srpskim borcima iz Velikog rata u inostranstvu. Na osnovu ugovora koji su potpisali Ambasada SCG i Opština Veliki Međer počeli su zajedno da brinu o srpskom groblju.
Udruženje Srba u Slovačkoj je shvatilo značaj ovog istorijskog mesta i zajedno sa slovačkim prijateljima počelo pre pet godina da na groblju radi na izgradnji svojevrsnog muzeja Srba.
– Naši slovački prijatelji profesor Jan Jankovič, istoričar Branisalv Hom, gradonačelnici Velikog Međera, pomogli su nam da obnovimo urušenu kapelu i porušene spomenike. Ali i da zajedno sa državnim arhivima Slovačke i Srbije utvrdilo tačan broj zarobljenih i umrlih Srba, da nađemo dokumenta sa njihovim imenima i umrlice. Tako smo došli do spiska od oko 6000 vojnika i civila, koji su ovde sahranjeni – otkrio nam je Stane Ribič, koji je inicirao da se napiše knjiga o tom srpskom stradanju i uradi dokumentarni film.
Prvi pisani dokumenat o Srbima u Slovačkoj potiče od 17. maja 1511. godine. Tada je napravljen pečat Srpske pravoslavne crkvene opštine u Komarnu. U ovom gradu je živelo 8.000 Srba. Pet vekova kasnije, zahvaljujući aktivnostima Udruženja Srba naš narod je dobio status nacionalne manjine, a samim tim i državnu brigu Slovačke. A to podrazumeva i finansiranje srpskig programa za očuvanje i razvoj nacionalnog ideniteta. dana su Slovačkoj živi i radi oko 13.000 naših ljudi.
– Mi smo u međuvremenu sa vodećim ljudima Velikog Međera razgovarali o tome da Srpsko vojno groblje potpuno preuredimo, da postavimo spomen ploče sa imenima svih 6000 sahranjenih Srba i od njega da napravimo svojevrsni srpski muzej. Slovaci su prihvatili naš predlog, ulici pored groblja dali ime Srpska i omogućili nam da oživimo ovo istorijsko mesto – kaže Stane Ribič.
Uz podršku i pomoć Slovalke Srbije, a posebno vlade Vojvodine koja je donirala pet miliona dinara, poslednje tri godine Stane Ribič je sa članovima udruženja i dr Nebojšom Kuzmanovićem radio na izradi spomen ploča.
U međuvremenu groblje su posećivale srpske delegacije, a 2019. godine je u poseti bio i ministar spoljnih poslova Ivica Dačić, koji je položio venac na velikom krstu u centralnom delu groblja. Tom prilikom ministar Dačić je pozvan an svečano otvaranje 6. aaprila 2020. godine.
– Svečano otvaranje Srpskog vojnog groblja u Velikom Međeru u Slovačkoj je zbog pandemije korona virusa odloženo. Nadamo se da ćemo početkom juna moći da javnosti predstavimo ovaj jedinstveni muzej srpskog stradanja i srpsko-slovačkog prijateljstva – rekao nam je dr Nebojša Kuzmanović.
Marko Lopušina