U Kijevu, Odesi, Harkovu, Hotinu, Dnjepropetrovsku i Donjecku živi oko 2.000 Srba. Prvi Srbi na ovim prostorima su autentični narod iz zemlje Bojkije
Dr Marko Lopušina
Nekadašnja prestonica prve ruske države, danas glavni grad nezavisne Ukrajine ima svega hiljadu Srba. Srbi se bave unosnim poslovima u građevinarstvu, industrij i trgovini, rade na fakultetima, bave se sportom, a po ekonomskom statusu su gornja srednja klasa. Doseljavaju se u poslednja tri veka sa prostora nekadašnjeg bečkog carstva, Jugoslavije, Rusije i Srbije. Najmasovniji je bio talas doseljavanja srpskih graničari iz Pomorišja (18. vek) i tokom Velikog rata (20.vek).
Tokom 18. i 19. veka, nekoliko desetina Srba učilo je na Duhovnoj akademiji kao stipendisti SPC ili kao studenti imućnih srpskih porodica. Jovan Rajić, teolog i istoričar, jedan od najobrazovanijih Srba, se školovao na Kijevskoj akademiji od 1753. godine. Aleksej Jelačić, istoričar i pisac, koji se rodio u Kijevu (1892), završio je ovde osnovnu, gimnaziju i magistraturu (1918) radom „Samodržavlje i narod u Rusiji 18. veka“.
Kao univerzitetski grad Kijev je privlačio naše školarce i profesore. Najveći broj srpskih slušalaca Kijevske akademije zabeležen je u periodu od 1722. do 1762. godine, kada je ovde studiralo 28 Srba iz raznih krajeva. U manjem broju, studenata Srba je bilo sve do Prvog svetskog rata. Najčešće su bili stipendisti Duhovne akademije, koje je školovala SPC. Najpoznatiji među njima je bio Jovan Rajić, teolog i istoričar, jedan od najobrazovanijih Srba u 18. veku, koji su se školovali na Kijevskoj akademiji od 1753. godine. Izučavao je autentično istoriju pravoslavne crkve, neophodnu Srbima severno od Save i Dunava.
U vreme dolaska Jovana Rajića, Kijev je uživao glas drugog Jerusalima u kome su učila još dva Srbina: monasi Josif i Isaija, koje je (1754) general Jovan Horvat angažovao kao učitelje i sveštenike. Makarije Petrović predstavljao je značajno ime u pravoslavnoj teologiji. Živojin Žujović bio je prvi propagator socijalističke misli.Duhovnu akademiju pohađali su i Dionisije Novaković, Josif Bitković, Jevstatije Skerletov i najpoznatiji avanurista general dr Ante Gvozdenović. U novije doba njeni diplomci su bili Vladan Miličić iz Capardi kod Zvornika, i Nemanja Spasojević iz Bijeljine, stipendisti SPC.
Tada je već vladalo revolucionarno raspoloženje i patriotski nagon, pa su kao dobrovoljci formirali Jugoslovenski revolucionarni savez (leto 1917). Stvoren je i Dobrovoljački korpus od Srba koji su želeli da idu u Veliki rat na Solunski front. I Drugi svetski rat je okupio Srbe partizane u Združenom odredu. Posle rata grad je bio centar okupljanja IB emigracije. Poboljšanjem političkih odnosa iuspostavljanjem privredne saradnje postao je ekonomski centar u kome su svoja predstavništva otvorili Privredna komora Srbije, koje je vodio Željko Erceg, kompanija „Simpo”, „Hemofarm”, „Sintelon”, „Jugošped”, „JRB”, „Zepter Internacional”, „Delta sport”, „Ist point”, „Kvaliti turs” i „MK grupe“, kroz preduzeće „Agro invest“.
Posle izbijanja građanskog rata i sukoba sa Rusijom naši ljudi napuštaju ovaj grad.
ELITA IZ ODESE
Grad na obali Crnog moranastao je kao grčka kolonija. Odesa je tokom 19. i početkom 20. veka postala utočište Srba. Bilo ih je oko 20.000. Naseljavali su je iz zemalja bečkog carstva, potom iz Crne Gore, Jugoslavije i danas iz Srbije. Sticali su ugled prvo kao trgovci (Filip Lučić, Petar Popović, Drago Koturić, Vid Milutinović, Aleksandar Damjanović, Luka Ožegović, Antonije Kvekić), a potom kao intelektualci.
U domu Jovana Riznića dvadesetih godina 19. veka, nalazio se nadaleko poznati književni salon, u koji su dolazile znamenite ličnosti iz političkog, privrednog i kulturnog života. Tu su Srbi upoznali Aleksandara Sergejeviča Puškina (1823-1824), Simu Milutinovića Sarajliju, Dimitrija Tirola. Aleksandar Belić je jedan od najistaknutijih naučnika u oblasti slovenske filologije i lingvistike studirao je na Univerzitetu u Odesi. I Radovan Košutić, jedan od najznačajnijih filologa-slavista, školovao se u Odesi.
Znamenite ličnosti bili su Dimitrije Maksimović Knjažević, popečitelj Odeskog naučnog okruga, Platon Simonović, profesor Rišeljeovog liceja i državni savetnik, Vasilije Lučić Dalmatov, istaknuti dramski umetnik, Valtazar Bogišić, profesor slovenskih Univerziteta.
Bogišić(Cavtat 1834 —1908. Rijeka) je u Mletke završio gimnaziju i maturu i upisao se na pravni fakultet u Beču. Studirao prava i u Parizu i Nansiju. Doktorirao istoriju (1862) u Giessenu, a građanski icrkveno pravo u Beču (1864). Postavljen (1863) za činovnika u dvorskoj biblioteci u Beču, gde je promovisan je za doktora prava. Kada je 1868 postavljen za školskog nadzornika u banatsko-sremskoj Vojnoj Krajini, sa sedištem prvo u Temišvaru, primio je poziv univerziteta u Kijevu i Odesi za profesora prava slovenskih naroda.
Novorosijski univerzitet u Odesi odlikovao ga je počasnom diplomom doktora honoris causa za javno pravo (1868). U Odesi (1870) nastavio rad oko sakupljanja narodnih običaja. Na pozva kralja Nikole i po želji cara Aleksandra II. (1874) otišao u Pariz da izradi Imovinski Zakonik za knjaževinu Crnu Goru sa zakonskom snagom od jula 1888.
Autor dela „Imovinski Zakonik Crne Gore“, 1874. „ Naputak za opisivanje pravnijeh običaja, koji u narodu žive“, 1866. „ Glavnije crte obiteljskog prava u starom Dubrovniku“, 1868. „Pisani zakoni na Slovenskom Jugu“, 1872. „Stanak“, 1884. Potom je otišao u Rusiju da sredi penziju. Bio je ministar pravde Crne Gore od 1893. do 1899. kad se vratio opet u Pariz. Osnivač je Fondacije „Valtazar Bogišić“. Izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije 23. januara 1888. godine.
Vojnu elitu činili su Trebješani, koji su se doseljevali od 1804. godine i našli u vojsci ruskog generala Mihaila Miloradovića. To je jedna od srpskih porodica koja je bila bliska ruskom dvoru. Miloradovići vode poreklo od pukovnika Jeftimija (Jeronim) Miloradovića od Hrabrenovića i Dubrave. On i njegov brat Mojsije Miloradović, bili su (1760) bečki oficiri sa plemićkim zvanjem “von Hrabrenović i Dubrava”. Kada su se odselili u Rusiju te godine poveli su za sobom ili kasnije su doveli 45 članova porodice Miloradović, koji su postale ugledne ličnosti carske Rusije i oficiri Ruske vojske.
Među njima bilo je majora, pukovnika, generala, maršala, admirala, grofova, ali i slikara i književnika, državnih činovnika i gubernatora. Pomenućemo samo najznačajnije članoce ove velike srpsko-ruske familije.
Pukovnik Mihailo I. Miloradović (oko 1650-1725), bio je kozački starešina, koji je ukazom ruskog imperatora Petra Velikog unapređen u čin ruskog pukovnika. Zajedno sa vladikom Danilom Petrovićem Njegošem i Ivanom Lukačevićem Podgoričaninom podigao je, u dogovoru sa Rusijom 1711. ustanak protiv Turaka na području Stare Hercegovine. Posle toga 1715. Miloradovići su prešli u Rusiju, gde je Mihailo Ilijić (Iljič) Miloradović kozački starešina i dobio zemljišne posede u Malorusiji (Ukrajini).
General pešadije gubernator Ukrajine, grof Mihailo A. Miloradović (1771 – 1825), sin generala Andreja Stepanovića Miloradovića, školovao se na univerzitetima u Keningsbergu i Getingenu. Vojne nauke je usavršavao u Strazburu i Mecu. Učestvovao je u italijanskom i švajcarskom pohodu, pod komandom Suvorova i u rusko-turskom ratu gde je pod njegovom komanodm Dunavska vojska je 13 (25) decembra 1806. zauzela Bukurešt. Tu se susreo sa Karađorđevim izaslanicma. Bio je kijevski gubernator. Učestvovao je u Borodinskoj bici 1812. Posle toga komandovao je avangardom. U bici kod Lajpciga komandovao je ruskom i pruskom gardom.
Za podvige u ratovima protiv Napoleona general Mihailo A. Miloradović dobio je grofovsko dostojanstvo 1. 05. 1813. Postavaljen je za komandanta gardijskog korpusa, potom general-gubernatorom Petrograda. Njegova slika se nalazi u Muzeju Ermitaž. Umro je od rana koje je dobio u vreme ustanka dekabrista. Na nadgrobnom spomeniku zapisano je:
“Ovde počiva prah pešadijskog generala i viteza (kavaljera) svih ruskih ordena i svih evropskih država grofa Mihaila Andreeviča Miloradoviča. Rodio se 1771. godine 1. oktobra. Preminuo od rana nanesenih na Isakijevskom trgu 14. decembra 1825. godine u Sankt Peterburgu”.
(nastavlja se)